Gastbijdrage van Harrie van der Meulen
Dit is een fragment van het zogeheten pre-production script van een aflevering van de quiz Twee voor Twaalf, waar ik in 1978 samen met een vriend aan deelnam. Kort geleden vond ik het op zolder. Vooral deze vraag 12 wekte mijn verbazing, niet het minst vanwege de geringe moeilijkheidsgraad. Voor de Haarlemse Kennisquiz zouden Marius en ik ‘m zeker als te gemakkelijk hebben laten vallen. Was Anton Pieck (een vroegere stad- en streekgenoot!) in die tijd minder bekend dan tegenwoordig? Ik geloof er niks van.
Maar het meest opmerkelijk is natuurlijk de kwalificatie ‘zo fout in de oorlog’. Wat moet je normaal gesproken tijdens de bezetting misdaan hebben om aldus betiteld te worden? Als Waffen-SS’er strijden aan het Oostfront? Ondergedoken joden verraden? Bunkers bouwen of nazi-propagandapraatjes houden voor de gelijkgeschakelde omroep? Iets in die richting, lijkt me nu anno 2009.
Ik heb gisteren een aantal naslagwerken geraadpleegd en uitgebreid gegoogled, maar niets anders gevonden dan dat Anton Pieck tijdens de bezetting geëxposeerd en gepubliceerd heeft. Op grond daarvan is hij vrijwel zeker lid geweest van de Kultuurkamer, een feit dat hem echter niet ernstig is aangerekend want hem is geen publicatieverbod opgelegd door de zuiveringscommissie. In de catalogus van de Koninklijke Bibliotheek is te zien dat er vanaf 1945 onafgebroken door Pieck geïllustreerde boeken uitgegeven zijn.
‘Zo fout in de oorlog’, jemig. Echt gezellig was het toch niet in die gepolariseerde jaren zeventig en tachtig.
P.S. Een vraag die wegens te moeilijk niet in aanmerking kwam voor de Haarlemse kennisquiz 2009: Welke nu nog levende Haarlemmer (m/v) is lid geweest van de Kultuurkamer?
Het zegt eigenlijk veel meer over al die zogenaamd ‘goede’ vaderlanders; de vaderlanders die in de rij stonden om de koppen van de moffenhoeren kaal te scheren en die in de laatste dagen voor de bevrijding ineens massaal bij het verzet waren terechtgekomen. Lid van de Kultuurkamer, dat waren er zoveel (W. Mengelberg en R. Strauss, waren een paar beroemde uit de muziekwereld). Maar het lijkt erop dat dat lidmaatschap ze alleen in ons domineeslandje werd nagedragen, desnoods tot in de tweede generatie zoals soms bij kleinkinderen van NSB-ers het geval was.
Niet alleen een moeilijke vraag, ook een heel beladen: wie met een fout antwoord komt, beledigt meteen een eminence grise van de Haarlemse culturele wereld. Aangezien dat een klein wereldje is en iedereen iedereen wel zo ongeveer kent, kan dat verkeerde antwoord iemand aardig aangerekend worden. Blijft toch dat gezeur in het achterhoofd hangen: wie o wie? 85 plus, cultuur, Haarlem?? Ik heb al twee foute antwoorden: een toch reeds overledene en iemand die expliciet juist NIET!
Overigens waren allerlei coryfeeën van de linkse cultuurgemeente na de oorlog, en zelfs ín de oorlog onmiddellijk lid van de Kultuurkamer geworden bij oprichting (zoals diverse fotografen die in 1944 lid waren van het gewaagde project De Ondergedoken Camera).
@Kees van Dijk: Het goede antwoord heeft altijd zeer openhartig en opgewekt over dat lidmaatschap gesproken (=hint). Anders zou ik dit P.S. nooit toegevoegd hebben!
@Harrie: Je bedoelt toch niet mevr. A? Want die is er helemaal niet zo opgewekt over.
‘Opgewekt’ is misschien niet helemaal het goede woord. Laten we zeggen ‘nuchter en met een opgeruimd gemoed’. Zo beter?
Ik word nu wel erg nieuwsgierig.
De hierboven aangeduide was inderdaad met mijn eerste suggestie, maar op wikipedia of een verwijzing via google kwam de stellige bewering dat mevrouw juist beslist NIET.
Voor de rest blijken toch veel mensen waar je aan denkt in dit verband reeds lang onder de groene zoden.
Het is inderdaad Elisabeth Andersen. Iedere schrijver, dichter, fotograaf, illustrator, schilder, muzikant of podiumartiest die tijdens de bezetting z’n vak wilde uitoefenen was verplicht lid van die club. Een kleine minderheid sloot zich aan uit nationaal-socialistische overtuiging, de grote meerderheid uit ‘praktische’ overwegingen’. In het geval van Andersen was het een kwestie van leven of dood: haar Joodse vriend zat in haar huis ondergedoken en was geheel van haar afhankelijk voor zijn voedselvoorziening. Ze ging toneelspelen om niet opgepakt te worden voor de Arbeitseinsatz in Duitsland. Zie o.m. het interview van mijn echtgenote met haar in NRC Handelsblad. http://brigitkooijman.nl/wordpress/wp-content/uploads/2008/05/nrc-hvv-elisabeth-andersen-9-feb-2008.pdf
Om een completer beeld te geven van de activiteiten van Anton Pieck in oorlogstijd, het volgende: “Anton stelde zijn tekentalent meermalen in dienst van het verzet, hij vervalste handtekeningen en stempels. Vele onderduikers verbleven korte of lange tijd op doorreis naar een definitief adres op de Prins Mauritslaan te Overveen (= huisadres van Anton Pieck)en de tweede verdieping puilde uit van boeken en andere eigendommen van joodse vrienden en collega’s, die ergens in Nederland het einde van de oorlog afwachtten en in 1945 blij waren dat veel van wat hun dierbaar was bewaard en gespaard bleef.”
Een ander geluid: “Vooral de hongerwinter is erg geweest. Ik ben vaak met de stootkar alleen naar het noorden getrokken om te trachten een ets of een schilderijtje te ruilen voor eten. Wij hadden het des te moeilijker daar de kinderen van mijn broer [die wegens illegale activiteiten naar Buchenwald was afgevoerd] bij ons verbleven en zij geen bonnen hadden.”
In het boek ‘Politieverzet in Haarlem tijdens de Tweede Wereldoorlog’ (1994) van G.E. Hartendorf, op bladzijde 62, verklaart agent van politie, Polis, onder zijn schuilnaam uit het verzet, dat met hulp van Anton Pieck joden worden ondergebracht. Als een jood op z’n onderduikadres overlijdt, werkt Pieck het lijk weg.”
Zie kwartaalblad Pieck Spieghel, 18e jrg nr. 2 (mei 1997)blz. 10-13.
Ja, die quiz kan ik me nog goed herinneren. Ik heb je nog geholpen bij het trainen om zo snel mogelijk iets in een ecyclopedie op te zoeken. Hoe gaat het trouwens met die vriend van je?
M B
Aldus wordt een achteloos gemak iemands goede naam door een redactie van een TV spelletje bezoedeld. Nog steeds is het bon ton te roepen dat Anton Pieck fout was in de oorlog. Schandalig! Gelukkig zijn er nog weldenkenden (Van der Meulen en Wijk). Ook Wikipedia geeft aan dat Anton Pieck dingen deed voor het Verzet.
NB Op de website AstroZeeland http://www.astrozeeland.nl/pieck.html wordt Henri Pieck (de tweelingbroer van Anton) eveneens ‘fout’ genoemd. “Helaas is deze tweelingbroer fout geweest…hij was communist… (…) Zodoende heeft hij ook in de gevangenis gezeten in Buchenwald 1942…” Ik moest het 3x lezen, vol ongeloof, maar het staat er echt… ‘Fout’ – in de ogen van fascisten ja. En dan het woord ‘gevangenis’ in plaats van ‘concentratiekamp’… Joseph Goebbels had het niet beter kunnen verwoorden!