Gaia

De afgelopen vier dagen las ik een boek over de afgelopen 4,56 miljard jaar, De ontdekking van de aarde van geoloog Peter Westbroek.

Westbroek werd vorige week zondag geïnterviewd in het Teylers Museum en liet zich bij die gelegenheid kennen als een begeesterd man – vanaf het moment dat hij als balorige puber een kei kapotsloeg en in het breukvlak ‘een boodschapper uit een oneindig ver verleden’ herkende tot op de dag van vandaag. Nu pleit hij als emeritus hoogleraar voor een nieuw elan en een overkoepelende wetenschap, Earth System Science, die onze aarde (Gaia, ‘een wonderplaneet’) beschouwt als een organisme ‘met een geheugen’, dat zich via het zogenaamde palradmechanisme opkrikt naar een steeds grotere complexiteit.

Westbroek noemt zijn boek een ‘ontdekkingsreis’. Hij is de eerste om toe te geven dat het gros van zijn duizelingwekkende veronderstellingen onbewezen is in streng wetenschappelijke zin; hij legt grootse verbanden, speculeert en filosofeert. Hij is niet bang om zijn nek uit te steken en als een moderne profeet te klinken (en om door sommige van zijn oud-collega’s ongetwijfeld voor krankjorum versleten te worden).

Al lezende kreeg ik af en toe oprispingen van cynisme, maar nu ik het uit heb vind ik de grootste verdienste van het boek juist de durf die eruit spreekt – iedere benepenheid is Westbroek vreemd. Hij roept ons op om het vertrouwde los te laten, met alle risico’s van dien, maar ook met de bevrijding en de hoop die dat brengt. Als appendix geeft hij niet voor niets een vertaling van E. A. Poe’s verhaal ‘Een afdaling in de maalstroom’, over een visser die zijn leven redt door overboord te springen en zich over te geven aan de draaikolk.

Zelf formuleert de 76-jarige Westbroek het zo: ‘Laat de verhalen over kalk, zuurstof en het civilisatieproces nog eens op je inwerken. Terwijl je de details in je opneemt, ontdek je de kiem van een nieuw levensgevoel, een sensatie van diepe verbondenheid. Je voelt je opgetild boven het bekrompen wereldje waar je gewoonlijk in verkeert en opgenomen in het illustere gezelschap van de aarde, inclusief de hele biosfeer en de mensheid.’ (p.279)

Een nieuw levensgevoel, diepe verbondenheid… Nu ik er zo eens over nadenk, wat is daar eigenlijk tegen? Conformisten en doemdenkers hebben we al genoeg.