Ogen van achteren

‘Door de ooghaartjes turen en niet de hele grote tronies vergeten! En cyclopen en veelogige monsters mogen ook.’

Een huiswerkopdracht uit Nervenkoppen, een stukje van anderhalve week geleden over verborgen hoofden in een houten luik aan het Spaarne. Pareidolia, weten jullie nog? Toevallig kwam ik de term vlak daarna opnieuw tegen in een van de schitterendste en wonderlijkste boeken die ik ken, The Book of Barely Imagined Beings van Caspar Henderson.

Het is een 21ste-eeuws bestiarium. Een middeleeuws bestiarium ging over fabeldieren en bijgeloof; en Borges schreef het Book of Imaginary Beings. In dit forse boek (400 pagina’s) is daarentegen weinig verzonnen; de basis is strikt wetenschappelijk. Het bevat 27 alfabetisch gerangschikte hoofdstukken over allerlei levensvormen in hun onbevattelijke, vaak bizarre variëteit, van de Axolotl tot de Zebravis (de X dubbelt met de Xenoglaux en de Xenophyophore).

Daarnaast is het boek cocktail van theorieën, filosofie, anecdotes, geschiedenis en (onvermijdelijk) een waarschuwing dat de natuur een kwetsbaar geheel is.

Maar nu de pareidolia. In hoofdstuk M haalt Henderson evolutiepsychologen aan, volgens wie er een goede reden is om het vermogen te ontwikkelen overal koppen in te herkennen: een beest dat in een vage vlek in lang gras ten onrechte een leeuw meent te herkennen, kan het de kop niet kosten. Omgekeerd, een beest dat een leeuwenkop voor een rots aanziet, betaalt een hoge prijs. Vandaar, medepareidoliaten, wij zijn zo gek nog niet! Ook is het ‘lezen’ van gezichtsuitdrukkingen een bij uitstek nuttig specialisme bij een hypersociale soort als de mens.

En ten slotte, toen ik jullie opwekte veelogige monsters te zoeken, had ik nog geen weet van Mystaceus, een vliegende spin. Mag ik jullie even voorstellen? Niet schrikken, dit is niet de ware grootte (in het echt is ie kleiner dan je pinknagel).

Dit is zijn vooraanzicht – ja, jullie zien het goed. Hij heeft twee ogenparen (mediaan en lateraal) van voren. En van achteren ook twee keer twee. Als al zijn ogen slecht waren zou hij dus een bril met acht glazen moeten dragen! Ze horen trouwens ook scherp, niet met acht oren, maar met de haartjes op hun poten, die zelfs de lichtste trilling doorgeven. En ze springen 50 maal hun lichaamslengte en landen dan met zeer precieze precisie, waarbij ze trouwens een soort veiligheidskoord achter zich aan…

Nou, ik lees maar weer eens verder. En wie niet dat hele boek wil lezen (het is nog niet vertaald), de auteur heeft een prachtige website, met hier nog zo’n veeloog, de maratus volans.