L’histoire ne se répète pas

“Picasso maakte geschiedenis met zijn Guernica”. We bedoelen daarmee dat hij een belangrijk feit aan de geschiedenis heeft toegevoegd, implicerend dat mindere goden dat niet doen.

Op de keper beschouwd is zo’n staande uitdrukking nogal vreemd, want iedereen maakt geschiedenis.  

Geschiedenis heeft de vreemde eigenschap zich voor te doen als iets wat er gewoon is. Iets dat door ons moet worden ontdekt door opvoeding, opleiding, kennisname van ons  culturele erfgoed. Tegelijk is het een open deur om te zeggen dat De Ruyters tocht naar Chatham door Engelsen iets anders wordt geïnterpreteerd dan door ons. Het sleutelwoord is: geïnterpreteerd; geschiedenis wordt onophoudelijk door ons gezamenlijk nu gemaakt op basis van artefacten zoals een aangetroffen kanon, een scheepswrak, oude documenten, etc. Het hangt er helemaal vanaf waar u toevallig bent geboren hoe dergelijke feiten aan elkaar worden gebreid door de gemeenschap. En dat ‘verhalend breien’ teneinde consensus te bereiken, dat gebeurt door talige betekenissen zoals die nu gedragen worden door diezelfde gemeenschap.

Rankes historisme  (19 eeuw) poogt een tijdvak synchroon te reconstrueren. Je kon je in Napoleons tijd volledig inleven als je alle feitjes rond die tijd in verband bracht. Maar omdat onze begrippen zelf ook aan de erosie van tijd onderhevig zijn, weet een moderne historicus dat het niet mogelijk is om de geschiedenis te reconstrueren  ‘wie es gewesen sei’. We construeren haar onophoudelijk. Geschiedenis is wat vanuit het nu wegglijdt in de tijd en daardoor onherroepelijk qua gebeuren onbereikbaar is geworden. Wat we weten is slechts een door consensus bereikte interpretatie.

Hoe ver gaat dit? Welnu, iedereen weet dat de lichtsnelheid eindig is. Tijdens de Apollo-missies duurde het een hinderlijke twee secondenvoordat Buzz Aldrin antwoordde en als het ooit lukt om op Mars te geraken wordt iedere dialoog onderbroken door uren radiostilte. “Hoe gaat het daar?”, uren later: “Lekker dank je”. Terwijl wij haar antwoord ontvangen, kan de ruimtevaarster allang dood zijn. Op tweehonderd lichtjaar afstand – Napoleons tijd -leeft allang niemand meer!

Maar nog dramatischer: wat ik nu, op dit moment zie, is al geschiedenis! Ik zie mijn geliefde zoals zij een miljardste seconde geleden was, als ik haar op drie meter afstand zie. Pas na verloop van die tijd probeer ik degeen die zij is te construeren, doordat ik over betekenissen beschik die via mijn taal worden gedacht.  Welbeschouwd, is mijn unieke tragische lot, dat alleen IK dat geavanceerde punt ben van waaruit de tijd ontstaat! Als zij zegt dat dat toch ook voor háár geldt, dan is dat geschiedenis: een tienmiljardste seconde, toen zij mij wilde kussen.

Alleen IK maakonvoltooid verleden tijd…!

Even in de toekomst kijkend: volgende week dinsdag verschijnt deel zes in de serie mini-essays van Onwijsgeer. De eerste vijf staan verzameld onder categorieën (zie de links rechts)