Ik weet niet hoe het met u is, maar ik ben dol op idiote kettingwoorden. Het gaat hier om uitdrukken en inktvis. Omdat u een elektronisch documentje leest, laat ik de drukinkt buiten beschouwing.
De sepia-inktvis heeft een huid met pigmentzakjes die het mogelijk maken zeer snel verschillende kleuren, wisselend in fraaie golfbewegingen, op zijn huid te tonen afhankelijkvan zijn gemoedsstemming jegens soortgenoten, prooien etc. Vandaar dat uitdrukken en het is naast zijn actiesen zijn lichaamshouding zijn enige expressiemiddel; geluiden maken ze niet. Een spectaculaire light-show is hun manier van spreken.
Je zou de huid van een inktvis dus als een scherm kunnen beschouwen waarop zijn spreken met andere inktvissen wordt geprojecteerd zodat zij begrijpen wat hem beroert. Op goede gronden aannemend dat inktvissen intelligente dieren zijn, hebben zijzelf misschien ook een idee van hetgeen zij projecteren. Je zou je daarbij het geprojecteerde als een bewustzijnsinhoud van de inktvis kunnen beschouwen. De vraag is, watwij moeten denken van een inktvis die zich in staat acht zijn eigenbewustzijnsinhoud te projecteren, gedachten die hij bovendien als uit de eerstehand presenteert onder het motto: “als er iemand is die kan weten wat er in mij omgaat, dan ik wel!”.
Duidelijk lijkt ondertussen dat zijn eigen kijk grotelijks afwijkt van de mening van anderen wier opvatting door waarneming van zijn projectie en door consensus tot stand is gekomen. Waarnemen doe je met zintuigen en de opvatting van die zelfbewuste inkvis is dus nergens op gestoeldwant hij neemt in feite niets waaromtrent zijn gemoedstoestand; hij heeft geen ogen die zijn eigen projectie kunnen zien omdat hij die projectie in zekere zin zelf is. Hij rept van wat hij voor zijn geestesoog ziet maar zo’n oog bestaat niet; het is slechts een manier van spreken.
Wat de inktvis al projecterend inwendig ervaart, zijn episodes met ‘verbeelde verschijningen’, qualia die sommige expressies begeleiden en die men ‘zelfbewustzijn’ noemt. Het zijn vaak episodes want men is zichzelf niet onafgebroken bewust bij wat men aan de buitenkant allemaal expressief doet. Als een inktvis nu belooft volgende week iets te zullen doen, is hij niet al die tijd bezig zich van zijn belofte bewust te zijn.
Velen denken dat het bewustzijn, ‘de geest’, zetelt in de hersenen; bewustzijn is dan een soort gevolg van hersenactiviteit. Hoewel niemand zal ontkennen dat de hersenen tenminste ondersteunend zijn bij het totstandkomen van bewustzijn, ligt volgens anderen het accent toch elders. Die houden staande dat talige activiteiten – zoals uitgedrukt in medische en neurolinguïstische wetenschappen – hebben geleid tot inzichten in een ingewikkeld deelaspect van hetmenselijk bestaan, namelijk wat hersenen, bijdragen aan bewustzijn.
Maar die inzichten vormen niet het hele ‘plaatje’ want talige activiteiten – levensvormen – liggen ingebed in een soort ‘stroom van leven’. Onze expressie in de vorm van taalhandelingen zoals verdrietig of verliefd zijn, samenwerken, beloven, verwachten, bevelen – hebben alle een voor anderen zichtbare expressieve buitenkant. Vaak gaan deze acties gepaard met verschijningen aan de binnenkant die we bewustzijn noemen; spookachtige, ongrijpbarebeelden flakkerend als een haardvuur.
Dit was de zesde opeenvolgende dinsdag waarop RaDa-lezers zich mochten warmen bij Onwijsgeers flakkerende haardvuur. Aflevering gemist? De gehele reeks ligt onder muisbereik. Volgende week meer.