Ga naar de inhoud

Scheer je weg

William Ockham was een 14e eeuwse monnik die bekend is geworden door zijn scheermes; niet zozeer een Gillette maar een wetenschapsfilosofische benadering die erop neerkomt dat van alle verklaringen die er voor een gegeven fenomeen kunnen worden bedacht, de eenvoudigste de juiste is. Alle overbodige aannames moeten worden weggeschoren.

Nu valt daar op af te dingen; logisch gezien is dat niet noodzakelijk, maar het blijkt wel lekker praktisch. Zo was in het ptolomeïsche wereldbeeld de Aarde het centrum van het heelal waar alle andere planeten, waaronder Zon en Maan, omheen draaiden. Uit observaties bleek echter dat het verklaren van al die bewegingen verdomd complex werd. Het genie van Copernicus was uiteindelijk nodig om niet de Aarde maar de Zon als centrum te beschouwen, waardoor voor iedereen buiten Rome ineens alles duidelijker werd.

Maar goed, u weet van Einstein dat alles relatief is. Als je goed in rekenen bent, mag je ook de maan of – zoals je vandaagdedag veel tegenkomt – jezelf als centrum van het universum beschouwen.

In een beroemd verhaal van Edgar Allan Poe, ‘De Put en de Slinger‘,wordt een ter dood veroordeelde ketter – laten we hem Giordano Bruno noemen – voor de verandering eens niet verbrand voor bijvoorbeeld een heliocentrische opvatting. Hij is veroordeeld tot een andere gruwelijke dood. Bruno ligt roerloosin het midden van een grote ruimte; iedere beweging doet hem in een put vallen, gevuld met ratten. Een slinger, gevormd als een vlijmscherp scheermes, zoeft metl angzame reuzenzwaaien op enige hoogte heen en weer boven het lichaam van het slachtoffer. So far so good, maar helaas wordt het slingertouw via een soort klokmechanisme bij iedere zwaai ietsjes gevierd. Zal onze ketter uiteindelijk langzaam maar zeker dunnetjes doormidden worden gesneden?

Hoe lang deze rooms-katholieke kwelling duurt, vermeldt Poe niet maar als die inquisiteurs lang genoeg blijven kijken, krijgen ze een merkwaardig fenomeen te zien. U kent misschien wel die proef die af en toe in de Bavo wordt gedemonstreerd: de Slinger van Foucault. Langzamerhand gaat het rechtelijn-patroon waarlangs de slinger heen en weer pendelt over in een margrietblaadjespatroon. Omdat de slingerbeweging wil volharden ten opzichte van zijn aanvankelijke ruimtelijke coordinaten en de Aarde ondertussen doordraait, verandert de richting van de zwaartekracht ten opzichte van dat ruimtelijk platform, waardoor de slinger ehhh… gaat margrietbloempjesslingeren.

Zeker weten dat de inquisiteurs dit bizarre fenomeen als een ingreep van Beëlzebub himself hadden gezien. Voilà, een veel eenvoudiger verklaring die dus de voorkeur verdient boven de slinger die Foucault eraan gaf.

Daarmee zijn we weer bij Ockham’s scheermes beland.

Dit is het achtste dinsdagse mini-essay waarmee Onwijsgeer enig  tegenwicht biedt aan de filosofie van de koude grond die de rest van de week wordt uitgestort over RaDa-lezers. Zijn eerdere bijdragen staan hier.

.

1 reactie op “Scheer je weg”

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *