Deus ex machina?

Bizarre donder in Haarlem laat huizen trillen: “Het leek wel een aanslag” Dat was afgelopen nacht en veel mensen dachten volgens RTV-NH dat er een bom was afgegaan.

Iedere eeuw zijn eigen associaties. Wij hebben ‘shock and awe’ en terrorisme; in het Jaarboek van de Historische Vereniging Haerlem (editie 2019) lees ik over natuurgeweld hier ter stede op 30 juni 1568, de dag van de executie van de dichter (‘factor’) Heynzoon Adriaensz., door de Bloedraad ter dood veroordeeld wegens anti-katholicisme en ketterij. Het gepeupel was voor het spektakel samengedromd op de Grote Markt, de beul stond klaar.

… daer wiert in de lught een groot geruchte gehoort, soo dat de aerde gheschut en gebeeft heeft, waar door d’omstaenders overhoop liepen, niet wetende wat’er te doen was: want die in het Oosten stonden meynden dat ‘t uyt den Westen quam en die in ‘t Westen stonden meynden dat ‘t uyt den oosten quam.

Er ontstond paniek en de beul maakte zich uit de voeten: het noodweer moest een ‘teecken’ van Godt Almaghtig zijn, die de stad destijds 24/7 monitorde. Indien het Zijn opzet was de dichter te redden, mislukte de interventie; de ongelukkige werd toen ‘het onweder en beroerte onder het volck wat ghestilt was’ gezwind in de kraag gevat en door de beul (weer paraat!) gewurgd tegen de sport van een ladder, waarna hij alsnog werd opgehangen.

De aangehaalde passage komt uit De gheschiedenisse ende den doodt der vromen Martelaren, een van de versies die naast elkaar worden gelegd in het zeer lezenswaardige artikel van Dr. J. Spoelder (oud-rector van het Kennemer Lyceum). In zijn conclusie nomineert hij Heynzoon Adriaensz. voor een eigen straat, vanwege zijn strijd voor de vrijheid van meningsuiting. ‘Hij verdient het ten volle!’ [En waag het niet te beginnen over Generaal Cronjé!!!!]

En verder gaat er voor mij van zo’n uitgave iets heerlijk geruststellends uit. De trouw en toewijding van de samenstellers, de onnadrukkelijke geleerdheid, de voetnoten, de jaarkroniek, de lijst van donateurs, schenkingen en legaten, het jaarverslag, de necrologieën, gevelstenen en restauraties en het bibliografisch overzicht. Iedere editie weer. Dit jaar kan nog van alles brengen aan mondiale rampspoed, bijbelse plagen, maatschappelijke woelingen en omwentelingen, maar over twaalf maanden kunnen wij het – wat er ook gebeurt – teruglezen in het Haerlem Jaarboek 2020. Ik vind dat als bavocentrist een prettig idee.