Onzichtbare vrouw

Wie van ons heeft er géén idolen van hun voetstuk zien tuimelen in deze tijd waarin de enige florerende cultuur de angstcultuur is? Bij de zoveelste #metoo denk je zo onderhand #wieniet. Zou het niet beter zijn een generaal pardon af te kondigen en dat dan vanaf NU / HEDEN / vijf, vier, drie, twee, een…NU… iedereen (m/v/x) weet waar hij aan toe is of in geval van twijfel eerst Mariëtte Hamer belt, of overlegt met de Commissie van Rijn of desnoods even praat met degene op wie het begerig oog is gevallen.

Zelf heb ik ook net een mij dierbare schrijver in mijn achting zien dalen. De dader is Anna Funder, die haar boek Wifedom (2023) toespitst op de rol die Orwells eerste vrouw Eileen (née O’Shaughnessy) in zijn leven krijgt toebemeten. Door Orwell (Eric Blair) in de eerste plaats en daarnaast in de zes door Funder bestudeerde biografieën.

Dat deze Eileen in het vooroorlogse, patriarchale Engeland werd geacht haar eigen carrière als psychologe op te geven is tot daaraan toe. Dat zij zichzelf wegcijferde door onder spartaanse omstandigheden het huishouden te doen in hun onverwarmde cottage (inclusief kippen en geit) en door George in zijn artistieke gedrevenheid werd gezien als een onbezoldigde secretaresse / redactrice was heus niet uniek. Maar er was meer. In 1936 vertrok hij naar Spanje om te vechten in de Burgeroorlog. Zij reisde hem achterna. Niet naar het front, maar in Barcelona deed ze gevaarlijk en belangrijk werk voor Independent Labour.

Orwell schreef het prachtige Homage to Catalonia over deze periode. Prachtig, ja, maar Anna Funder toont haarfijn aan hoe hij ‘my wife’ weliswaar 37 keer noemt (zonder haar naam), maar haar niet geringe aandeel in hun gezamenlijk avonturen stelselmatig minimaliseert. Haar als het even kan buiten het boek houdt.

Zeg ‘Orwell’ en je zegt ‘decency’. Hij staat voor onkreukbaarheid, moed en moreel gezag. Met minstens één uitzondering. Als het om vrouwen ging, nam hij het niet zo nauw. En door een beetje kuis tegenstribbelen liet hij zich niet ontmoedigen. En hier doe ik hetzelfde als de biografen, die het gescharrel en de aanrandingen wegstoppen in voetnoten, vergoelijken of verdoezelen door ondeugende Franse termen te gebruiken. Zij (bewonderaars) hebben hun eigen ‘doublespeak’.

Eileens eenzame dood is schokkend: bij een baarmoederoperatie in een goedkope kliniek, terwijl haar echtgenoot in Keulen de capitulatie verslaat voor The Observer. Na haar overlijden is Orwell ontredderd. En ook onthand. Er is een driedubbele vacature (huisvrouw/typiste/verpleegster). Er zit nog een roman in de pijplijn (1984) en door zijn ziekte (TB) heeft hij nog maar een paar jaar, weet hij. Binnen een half jaar doet hij huwelijksaanzoeken aan vier verschillende vrouwen. Dat boek komt er, geschreven op het schier onbereikbare Jura (Schotland), dankzij een heroïsche inspanning. Hij woont daar in de verlatenheid met zijn zus Avril en zijn 5-jarige pleegzoon. Kort voor zijn dood vindt hij Sonia Brownell bereid met hem te trouwen.

Het kwam me allemaal bekend voor, uit de biografie van Bernard Crick. Mijn fascinatie van destijds is niet zomaar weg, maar Anna Funder heeft er een wrange bijsmaak aan gegeven door haar knappe boek.

Ik ben dus een held en een blinde vlek armer, zou je kunnen zeggen. Al is het maar hoe je het bekijkt. Op dat vrijgekomen voetstuk zou ik Eileen O’Shaughnessy kunnen zetten. Ze was geestig, slim, trouw, sociaal intelligent en moedig. En dat Animal Farm zo grappig werd, zou (als we Funder mogen geloven) best eens kunnen komen doordat zij het samen met Orwell bedacht, in bed, omdat er in hun cottage geen kachel was.